Hoe beschik ik over mijn nalatenschap?

Wanneer u zonder testament komt te overlijden, regelt de wet wie uw erfgenamen zijn en op welke wijze uw nalatenschap afgewikkeld moet worden. Het zogenaamde ‘versterferfrecht’ is dan van toepassing. Heeft u specifieke wensen of wilt u bijvoorbeeld zelf bepalen wie uw erfgenamen zijn? Dan kunt u een testament laten opstellen bij een notaris. In het testament geeft u aan op welke wijze uw nalatenschap afgewikkeld moet worden.

Wat kunt u opnemen in uw testament

In een testament kunnen de volgende zaken (zogenaamde beschikkingen) worden opgenomen:

• De erfstelling: hiermee regelt u wie uw erfgenamen zijn en voor welke delen;
• Een legaat: hiermee kent u aan één of meer personen of instellingen een vorderingsrecht toe. Dit betekent dat er bijvoorbeeld een geldbedrag uit uw nalatenschap wordt uitgekeerd aan een persoon of instelling. Ook wordt een legaat regelmatig gebruikt om bijvoorbeeld te bepalen dat een kunstvoorwerp aan een bepaald persoon of instelling afgegeven moet worden (bijvoorbeeld een familielid). Degene aan wie u een legaat toekent, wordt legataris genoemd;
• Een last: hiermee kunt u aan één of meer erfgenamen of legatarissen een bepaalde verplichting opleggen. Een last kunt u bijvoorbeeld opnemen wanneer u wilt dat één van uw erfgenamen uw woning gaat verkopen;
• De benoeming van één of meer executeurs: door een executeur te benoemen, regelt u wie uw nalatenschap gaat beheren en de schulden gaat betalen. De wet bepaalt wat de taken zijn van de executeur. Het is mogelijk om in uw testament de taken van een executeur te beperken of juist uit te breiden;
• Het benoemen van een bewindvoerder: hiermee kunnen jonge erfgenamen of mensen met een beperking geholpen worden met het beheren van de erfenis;
• Benoeming van één of twee testamentair voogden (bij minderjarige kinderen): hiermee kunt u vastleggen wie de voogdij over uw minderjarige kind(eren) krijgt wanneer u vroegtijdig komt te overlijden. Je spreekt van voogdij als het ouderlijk gezag over een kind wordt uitgeoefend door iemand anders dan de ouders.
• Regeling van de lijkbezorging: hiermee legt u vast wat u wilt dat er met uw lichaam gebeurt na overlijden, bijvoorbeeld of uw wilt worden begraven of gecremeerd. Ook kunt u uw eventuele uitvaartwensen kenbaar maken.
• Herroeping van vorige testamenten: in uw testament kunt u verklaren dat een eerder gemaakt testament vervalt. U kunt dat namelijk niet zelf doen, omdat testamenten staan ingeschreven in het Centraal Testamenten Register (CTR).
• Het oprichten van een stichting die erfgenaam of legataris is;
• Een uitsluitingsclausule: hiermee bepaalt u dat hetgeen uw erfgenamen erven niet in een gemeenschap van goederen valt of verrekend moet worden op grond van huwelijkse voorwaarden. Dit wordt vrijwel standaard in ieder testament opgenomen;
• Opdragen van bewind: wanneer u iets nalaat aan een minderjarige, kunt u ervoor kiezen om aan iemand anders dan de ouder of voogd het bewind op te dragen. Diegene beheert dan het vermogen van de minderjarige. In de praktijk wordt hier bijvoorbeeld gebruik van gemaakt wanneer degene die een testament laat opstellen is gescheiden en niet wil dat zijn/haar ex-partner het bewind gaat voeren over het vermogen van de uit die relatie geboren kinderen.

Voorkom verrassingen

Door een testament op te stellen, kunt u zoveel mogelijk voorkomen dat degene die achterblijven voor verrassingen komen te staan. Ook kan het om fiscale redenen slim zijn om een testament op te laten stellen. U voorkomt dan dat uw erfgenamen en/of legatarissen meer erfbelasting betalen dan nodig is. De praktijk laat zien dat het goed kan zijn om vooraf met uw erfgenamen te bespreken welke bepalingen u heeft opgenomen in uw testament. Verplicht is dit overigens niet, maar het kan wel voorkomen dat de betrokken personen overvallen worden door bepaalde bepalingen.

Testament is notariële akte

De wet bepaalt dat u een testament in een notariële akte moet laten opstellen door een notaris of bij een notaris in bewaring moet geven. Zelf een testament opstellen en bewaren is dus niet voldoende. De wet kent wel uitzonderingen maar die gelden alleen in bijzondere situaties. Denk bijvoorbeeld aan een oorlogssituatie.

Overlijden zonder testament

Komt u zonder testament te overlijden? Dan bepaalt de wet hoe uw nalatenschap afgewikkeld moet worden, wie uw erfgenamen zijn en voor welke delen. Wanneer u op het moment van overlijden gehuwd bent, geldt de wettelijke verdeling, waar u hier meer over kunt lezen. Houd er rekening mee dat uw kinderen de mogelijkheid hebben om hun wilsrechten in te roepen vanaf het moment dat de langstlevende ouder van plan is om opnieuw te trouwen. Deze (wils)rechten houden in dat uw kind(eren) van de langstlevende kunnen verlangen dat goederen worden afgegeven ter hoogte van de vordering. Over wilsrechten leest u hier meer.

Levenstestament

U kunt ervoor kiezen om een levenstestament op te laten stellen bij een notaris. Hierin geeft u door middel van een volmacht aan wie uw financiële, medische en persoonlijke zaken regelt op het moment dat u dit zelf niet meer kunt. Daarbij is het mogelijk om een aantal specifieke instructies op te nemen. Bijvoorbeeld ten aanzien van het wel/niet mogen doen van schenkingen.
Ook bij een levenstestament geldt dat u niet verplicht bent om dit, voordat u het levenstestament laat opstellen, met degene die u als gevolmachtigde aanwijst te bespreken. Wel kan het voorkomen dat diegene wordt overvallen wanneer de volmacht inwerking treedt.

U kunt ervoor kiezen om in uw levenstestament meerdere personen een volmacht te geven die uitsluitend gezamenlijk beslissingen kunnen nemen. Op die manier bouwt u een zekere waarborg in. Ook is het mogelijk om een toezichthouder te benoemen die regelmatig afstemt met de gevolmachtigde en hem/haar ook controleert.

Wanneer u geen levenstestament heeft en u wilsonbekwaam wordt, zal er in beginsel niet namens u gehandeld kunnen worden. Er zal dan een bewind- en/of mentorschap of een curatele aangevraagd moeten worden bij de kantonrechter. Over het algemeen duurt dit enkele maanden voordat zo’n verzoek is toegewezen door de kantonrechter. Is er een levenstestament, dan is de gevolmachtigde eigenlijk direct nadat u wilsonbekwaam bent geworden, bevoegd namens u te handelen.